Twee namen, één stad vol karakter
Wie Den Bosch bezoekt, ziet de namen overal door elkaar: op verkeersborden staat vaak ’s-Hertogenbosch, maar de meeste mensen zeggen gewoon Den Bosch. En dan rijst de vraag: waarom heeft deze stad eigenlijk twee namen?
Het korte antwoord: ’s-Hertogenbosch is de officiële, historische naam — en Den Bosch is de verkorte, alledaagse versie die de meeste mensen gebruiken.
Maar achter die twee namen schuilt een fascinerende geschiedenis, die teruggaat tot de middeleeuwen.
In deze blog lees je precies waar de namen vandaan komen, wat ze betekenen en waarom de stad vandaag met trots beide namen draagt.
De betekenis van de naam ’s-Hertogenbosch
De officiële naam ’s-Hertogenbosch is oud-Nederlands en betekent letterlijk:
“Het bos van de hertog.”
De naam is een samenstelling van:
- ’s- → een afkorting van des, het oude bezittelijke lidwoord (van de)
- Hertogen → meervoud van hertog (de vorst van Brabant)
- Bosch → bos of woud
Samen dus: Des Hertogen Bosch, oftewel het bos van de hertog.
De hertog in kwestie was Hendrik I van Brabant, die rond het jaar 1185 besloot om op deze plek een stad te stichten. Hij koos voor dit gebied omdat het strategisch lag — tussen moerassen en rivieren, goed te verdedigen én dichtbij belangrijke handelsroutes.
Het was een gebied met veel bos, dat eigendom was van de hertog zelf. Zo kreeg de nieuwe stad haar naam: ’s-Hertogenbosch.
De verkorte naam Den Bosch
De verkorte naam Den Bosch ontstond al in de middeleeuwen en is eigenlijk een informele vorm van de officiële naam. De Bosschenaren gebruikten deze kortere variant simpelweg omdat het makkelijker uit te spreken was.
Het woord Den komt van het oude lidwoord den (de + ’n) dat vroeger vaak gebruikt werd bij mannelijke zelfstandige naamwoorden in het dialect.
Zo werd ’s-Hertogenbosch in de volksmond: Den Bosch, oftewel “het bos”.
In de spreektaal is Den Bosch altijd de gebruikelijke naam gebleven, terwijl de formele versie vooral op documenten, in officiële stukken en bij het Rijk wordt gebruikt.
Waarom twee namen behouden bleven
Veel steden hebben in de loop der eeuwen hun naam vereenvoudigd, maar Den Bosch behield beide versies.
Dat heeft te maken met het bijzondere karakter van de stad:
- De officiële naam ’s-Hertogenbosch hoort bij de rijke geschiedenis, het koninklijke karakter en het bestuur.
- De volksnaam Den Bosch hoort bij de identiteit, de gezelligheid en de bourgondische cultuur van de inwoners.
Wanneer je het stadhuis of officiële brieven van de gemeente bekijkt, staat er altijd ’s-Hertogenbosch.
Maar in het dagelijks leven, op treinstations, in horeca en toerisme, is Den Bosch de naam die iedereen gebruikt.
De geschiedenis van de schrijfwijze
In oude geschriften kom je talloze varianten van de naam tegen. Door de eeuwen heen werd de naam fonetisch geschreven, waardoor de spelling telkens iets veranderde.
| Periode | Schrijfwijze | Toelichting |
|---|---|---|
| 12e – 13e eeuw | Des Hertogen Bosch | De oorspronkelijke Latijnse of Middelnederlandse schrijfwijze |
| 15e – 17e eeuw | ’s Hertogen Bosch, ’s-Hertogenbosch | De apostrof wordt toegevoegd ter afkorting van des |
| 19e eeuw | ’sHertogenbosch | Schrijfwijze zonder koppelteken kwam tijdelijk voor |
| Heden | ’s-Hertogenbosch | Officiële spelling volgens de Nederlandse Taalunie |
De apostrof en het koppelteken bleven uiteindelijk behouden om duidelijk te maken dat het om een samentrekking gaat: ’s (van des) + Hertogenbosch.
De naam in het dagelijks gebruik
Hoewel de officiële naam op papier ’s-Hertogenbosch is, gebruikt vrijwel iedereen Den Bosch in het dagelijks leven. Zelfs de gemeente maakt bewust gebruik van beide vormen:
- Op het stadslogo staat Gemeente ’s-Hertogenbosch.
- In toeristische campagnes, evenementen en lokale media wordt bijna altijd Den Bosch gebruikt, bijvoorbeeld bij “Beleef Den Bosch” of “Visit Den Bosch”.
Dat dubbele gebruik is iets waar Bosschenaren juist trots op zijn. Het laat zien dat de stad zowel haar koninklijke geschiedenis als haar gezellige karakter in ere houdt.
Den Bosch in dialect
In het Brabants dialect wordt Den Bosch uitgesproken als De Bossche of De Bosch. Inwoners noemen zichzelf Bosschenaren, en tijdens carnaval verandert dat zelfs in Oeteldonkers.
De liefde voor de stad klinkt in het dialect terug in gezegdes als:
“Ik ga naar De Bosch”
of
“’t Is schôn in Oeteldonk!”
Het toont hoe diep de naam Den Bosch verankerd is in het hart van de inwoners.
Vergelijkbare namen in Nederland
Den Bosch is niet de enige Nederlandse stad met een naam die begint met een afkorting.
Andere voorbeelden zijn:
- ’s-Gravenhage – letterlijk “het hof van de graaf”, beter bekend als Den Haag.
- ’s-Heerenberg – “de berg van de heer”.
- ’s-Heer Arendskerke – “de kerk van heer Arend”.
Deze namen stammen allemaal uit dezelfde taalkundige traditie, waarbij ’s staat voor des, oftewel “van de”.
Het toont hoe diep het feodale systeem van hertogen, graven en heren in onze taalgeschiedenis verankerd zit.
Fun fact: de afkorting ’s-Hertogenbosch in adressen
Omdat de apostrof in digitale systemen vaak lastig is, wordt ’s-Hertogenbosch soms afgekort als:
- SHertogenbosch (zonder apostrof en koppelteken)
- Den Bosch (de praktische variant)
In het postcodegebied, bij navigatieapps of officiële instanties is ’s-Hertogenbosch echter nog steeds de geldige schrijfwijze.
De symboliek van de naam
De naam ’s-Hertogenbosch vertelt niet alleen iets over de geschiedenis, maar ook over de identiteit van de stad.
Ze weerspiegelt de verbinding tussen natuur (het bos), macht (de hertog), en menselijkheid (de gemeenschap die daaruit groeide).
De Bossche identiteit is nog steeds doordrenkt van die geschiedenis: trots, onafhankelijk en een tikje eigenzinnig. De stad is van oudsher een plek waar mensen samenkomen — van hertog tot handelaar en van kunstenaar tot carnavalsvierder.
Waarom Den Bosch en ’s-Hertogenbosch?
Kort gezegd:
- ’s-Hertogenbosch is de officiële naam, die verwijst naar de middeleeuwse hertog van Brabant en de plek waar hij zijn stad stichtte.
- Den Bosch is de populaire, verkorte vorm die door inwoners en bezoekers wordt gebruikt.
Beide namen horen bij dezelfde stad en vertellen samen het verhaal van ruim 840 jaar geschiedenis — van hertogelijk jachtgebied tot moderne Brabantse hoofdstad.
Den Bosch of ’s-Hertogenbosch?
Wat je ook zegt — Den Bosch of ’s-Hertogenbosch — je bedoelt altijd dezelfde stad: een plek vol karakter, cultuur en bourgondische warmte.
En misschien is dat precies wat deze stad zo bijzonder maakt: twee namen, één hart.
Den Bosch – of beter gezegd: ’s-Hertogenbosch – waar geschiedenis en gezelligheid samenkomen.
